Sarna europejska mieszkanka pól i lasów

Przyrodnikom znane są dwa gatunki saren występujące na świecie – sarna syberyjska (Capreolus pygargus) oraz sarna europejska (Capreolus capreolus). W poniższym tekście przedstawimy sarnę europejską rozpowszechnioną na terenie Europy, od Półwyspu Iberyjskiego aż po zachodnią Rosję i Skandynawię. Gatunek ten charakteryzuje się mniejszymi rozmiarami ciała i znacznie uboższym porożem u samców. Sarna europejska spotykana na terenie całej Polski preferuje zróżnicowane siedliska, takie jak lasy liściaste, mieszane, pola uprawne czy zarośla. Stąd dziś często mówi się o sarnach leśnych i polnych, a podział ten wynika wyłącznie z miejsca ich bytowania. Prawdopodobnie z czasem staną się one uznanymi podgatunkami.

Jak wygląda sarna

Sarna europejska (Capreolus capreolus) jest małym gatunkiem ssaka z rodziny jeleniowatych.

• Samiec, zwany kozłem lub rogaczem (w nomenklaturze łowieckiej także sarniakiem), osiąga wysokość w kłębie od około 65 do 75 cm i masę ciała od 20 do 30 kg.
• Samica, zwana kozą, jest mniejsza i lżejsza, wysokość w kłębie od 63 do 67 cm w kłębie i masa ciała od 15 do 25 kg.
• Koźlęta – to młode sarny.

Ubarwienie sarny zmienia się sezonowo, co jest formą adaptacji do otoczenia i warunków klimatycznych. Latem sierść zwana suknią ma barwę rudą, co pozwala zwierzętom lepiej kamuflować się wśród roślinności. Zimą sierść zmienia kolor na szaro-brązowy i rośnie dłuższa i gęsta, jest to odpowiedz organizmu na niższe temperatury i zmienione otoczenie. Na pośladkach sarny mają tak zwane lustro koloru białego lub żółtawego, po tej cesze z daleka można zidentyfikować biegnące zwierzę.

Tylko samce posiadają poroże tak zwane porostki, które osiągają 25-30 cm, u dorosłych zwykle z trzema odnogami (są to tzw. szóstaki regularne, jeśli każda z tyk ma trzy odnogi, i nieregularne, kiedy tylko jedna tyka ma trzy odnogi, a druga np. dwie).  Na przełomie października i listopada kozły zrzucają poroże, nowe rośnie w tak zwanej scypule do kwietnia kolejnego roku. Z końcem kwietnia, bądź na początku ma miejsce ścieranie scypułu. Scypuł to pokrywająca rosnące porostki delikatna warstwa skóry porośnięta sierścią, która wzaz z ich wzrostem jest ścierana przez kozły o twarde elementy, najczęściej pnie drzew.  Jest to jeden ze śladów bytowania saren w konkretnym terenie. W okresie godowym samce używają poroża do walk o samice.

Sarny są bardzo płochliwe, choć w ostatnich latach przyzwyczajone do odgłosów cywilizacji podchodzą blisko siedlisk ludzkich i dają w ten sposób możliwość obserwacji.

Gatunek ten cechują duże, ruchliwe uszy, które pozwalają na efektywne wychwytywanie dźwięków. Odgłos kroków czy rozmowy słyszą z odległości ok. 500 m. Bardzo trudno je zatem podejść. Mają dobry węch – zapach człowieka wyczuwają na ok. 400 m. Oczy osadzone są bocznie, co zapewnia szerokie pole widzenia, kluczowe dla zwierzęcia, które musi być czujne na obecność drapieżników. Wzrok i słuch są doskonale rozwinięte, podobnie jak zmysł węchu, który sarny wykorzystują do lokalizowania pokarmu i unikania niebezpieczeństw. Podobno mają najsłabszy wzrok spośród jeleniowatych, a i tak świetny bo wyraźnie widzą z odległości ok. 500 m w linii prostej.

Sarny należą do zwierząt parzystokopytnych. Ich kończyny zwane cewkami zakończone są racicami (trzeci i czwarty palec). Taka budowa pomaga w utrzymaniu stabilności na różnych podłożach, od miękkich łąk po zalesione tereny. Mają długie i szczupłe kończyny, idealnie przystosowane do szybkiego biegu i skakania. Mogą osiągać znaczne prędkości, co jest kluczowym elementem ich strategii ucieczki przed drapieżnikami.

Okres rozrodczy saren

Sarny europejskie dojrzałość płciową osiągają w wieku 2 lat. Charakteryzują się sezonowym cyklem rozrodu, z okresem godowym, występującym zazwyczaj we wrześniu i październiku. W tym czasie samce dzielnie walczą o samice, co jest wyrazem zachowań terytorialnych i dominacyjnych. Można usłyszeć charakterystyczne szczekanie kozłów.

Równocześnie samice wykazują preferencje w wyborze partnerów, co w dużej mierze związane jest z ich kondycją fizyczną, wielkością poroża oraz zachowaniami godowymi.

Cykl rozrodczy i ciąża – po zakończeniu rykowiska samica sarny przechodzi przez okres ciąży trwający około 280 dni, co jest unikatową cechą wśród jeleniowatych. Charakterystyczne dla sarn jest zjawisko opóźnionej implantacji zarodka, które pozwala na optymalizację czasu narodzin młodych. Jeśli samica została zapłodniona w okresie letniej rui wówczas występuje zjawisko tak zwanej ciąży utajonej, która polega na zahamowaniu rozwoju zarodka na okres około 150 dni, a 4,5 miesiąca jeśli została zapłodniona podczas zimowej rui. Z tego powodu kożlęta rodzą się zwykle na przełomie maja i czerwca, co zapewnia im dostęp do obfitej roślinności i korzystniejszych warunków klimatycznych. Zwykle samica rodzi 3 koźlęta.

Opieka nad potomstwem

Opiekę nad potomstwem sprawują wyłącznie kozy. Po porodzie, samica ukrywa koźlęta w gęstej roślinności, aby chronić je przed drapieżnikami. Bardzo ważnym przystosowaniem ewolucyjnym jest brak zapachu czym cechują się urodzone koźlęta. Do 6 tygodnia życia młode mają po bokach tułowia po 3 rzędy białych plamek, które stanowią znakomity kamuflaż. Z czasem plamki zanikają. W tym okresie samica regularnie odwiedza koźlęta, aby je karmić i pielęgnować, co jest kluczowe dla ich przetrwania i prawidłowego rozwoju. Przez pierwsze 2 tygodnie jedynym pokarmem młodych jest mleko matki, pod koniec 2 tygodnia życia zaczynają samodzielnie pobierać pokarm roślinny jednocześnie nie wyłączając mleka samicy. W okresie do pierwszych trzech miesięcy życia, koźlęta stopniowo rozpoczynają proces odsadzenia. Koźlęta pozostają przy kozie przez rok.

Bezwzględnie zabronione jest zabieranie koźląt czy głaskanie! Mimo, że mogą wyglądać na porzucone z pewnością matka się nimi opiekuje!

Zrozumienie rozrodu sarny europejskiej ma kluczowe znaczenie dla skutecznej ochrony gatunku, zwłaszcza w kontekście rosnącej presji antropogenicznej i zmian środowiskowych. Efektywne zarządzanie populacjami sarny wymaga nie tylko wiedzy o ich biologii rozrodu, ale również o ich preferencjach siedliskowych i dynamice populacyjnej.

Żywienie

Sarny należą do zwierząt roślinożernych, zatem ich pokarm stanowią rośliny. Ponadto są przeżuwaczami, a to znaczy, że po żerowaniu następuje powtórne przeżuwanie, czyli przecieranie pobranego pokarmu zębami trzonowymi. Z tego powodu zęby te wyraźnie się ścierają. Od wiosny do jesieni ich pokarm stanowią rośliny dziko rosnące, a także żerują na polach uprawnych. Chętnie jedzą młode pędy i żołędzie. Zimą, jeśli są wyjątkowo ostre zwierzęta są dokarmiane w paśnikach przez koła łowieckie i leśników.

Podgatunki

Podgatunki sarny europejskiej różnią się między sobą głównie rozmiarami, ubarwieniem oraz szczegółami morfologicznymi, takimi jak kształt i rozmiar poroża u samców. Wszystkie jednak łączą nawyki żywieniowe i zachowania rozrodcze. Mogą występować różnice w terminach godów czy sezonu rui, dostosowane do lokalnych warunków klimatycznych i środowiskowych. Adaptacja do specyficznych warunków ekologicznych poszczególnych regionów jest kluczowym czynnikiem różnicującym te podgatunki, w znacznym stopniu wpływa  na ich strategie przetrwania i rozmnażania.

Ciekawostki

Zdolne do osiągnięcia prędkości do 50 km/h, co czyni je jednymi z najszybszych małych zwierząt leśnych.

Jednym z charakterystycznych zachowań saren, zwłaszcza gdy są zaskoczone, jest wykonanie wysokiego, pionowego skoku, zwanego „skokiem na kozła”. To obronne zachowanie może pomóc im zobaczyć drapieżnika w wysokiej trawie lub krzakach, a także sygnalizować innym sarnom potencjalne niebezpieczeństwo.

Sarna jako zwierzę łowne

Sarny są zwierzętami łownymi, na które poluje się głównie dla mięsa, a także skóry. Okres polowań na rogacze trwa od 11 maja do 30 września, a na kozy i koźlęta od 1 października do 15 stycznia.